باکالیت (Bakelite) اولین پلاستیک مصنوعی کاملاً سنتزی است که در سال ۱۹۰۷ توسط لئو هندریک باکلند (Leo Hendrik Baekeland)، شیمی‌دان بلژیکی-آمریکایی، اختراع شد. این ماده از ترکیب فنل و فرمالدئید به‌دست می‌آید و به دلیل ویژگی‌هایی مانند مقاومت بالا در برابر حرارت، استحکام و قابلیت قالب‌گیری آسان، در صنایع مختلف از جمله جواهرسازی مورد استفاده قرار گرفت.
چرا باکالیت در جواهرسازی محبوب شد؟
الف) جایگزین ارزان برای مواد طبیعی
در اوایل قرن ۲۰، تقاضا برای جواهرات ساخته‌شده از عاج، کهربا، و لاک لاک‌پشت بالا بود، اما این مواد طبیعی گران‌قیمت و کمیاب بودند.
باکالیت به‌عنوان یک جایگزین ارزان، بادوام و قابل تولید انبوه به محبوبیت رسید.
ب) قابلیت رنگ‌آمیزی و طراحی متنوع
باکالیت می‌توانست در رنگ‌های مختلف تولید شود، از جمله قرمز، زرد، سبز، قهوه‌ای، مشکی و حتی رنگ‌های شفاف مشابه کهربا.
امکان حکاکی، قالب‌گیری و ترکیب با فلزات و سنگ‌های دیگر باعث شد که طراحان بتوانند جواهرات متنوعی با این ماده بسازند.
ج) مقاومت بالا
برخلاف سلولوئید، باکالیت در برابر گرما و آتش مقاوم بود و به‌راحتی تغییر شکل نمی‌داد.
همچنین برخلاف برخی پلاستیک‌های دیگر، به مرور زمان زرد یا شکننده نمی‌شد.
تاریخچه استفاده از باکالیت در جواهرسازی
اوایل قرن ۲۰ (۱۹۱۰–۱۹۳۰): ورود به صنعت جواهرات
اولین کاربردهای باکالیت در ساخت دکمه، دسته چاقو، و قطعات تزئینی بود.
از دهه ۱۹۲۰، جواهرسازان از این ماده برای تولید دستبند، گردنبند، سنجاق سر و گوشواره‌های رنگی استفاده کردند.
دوران آرت دکو (۱۹۲۰–۱۹۳۰): شکوفایی جواهرات باکالیتی
در دوره آرت دکو، طراحی‌های هندسی و مدرن رواج پیدا کرد و باکالیت به دلیل انعطاف‌پذیری در طراحی و رنگ‌های زنده بسیار مورد توجه قرار گرفت.
جواهرات باکالیتی به جایگزین شیک و مدرنی برای زیورآلات سنتی تبدیل شدند.
دهه ۱۹۴۰: دوران جنگ و محبوبیت بیشتر
در طول جنگ جهانی دوم، استفاده از فلزات گران‌بها کاهش یافت و تولیدکنندگان به مواد جایگزین مانند باکالیت روی آوردند.
دستبندها، گردنبندها و گل‌سینه‌های باکالیتی با طرح‌های حیوانات، گل‌ها و شکل‌های فانتزی تولید شدند.
دهه ۱۹۵۰: افول و جایگزینی با پلاستیک‌های جدید
پس از جنگ، مواد جدیدتری مانند کاتالین (Catalin) و آکریلیک به بازار آمدند که تنوع رنگی بیشتری داشتند و شفاف‌تر بودند.
به همین دلیل، استفاده از باکالیت در جواهرسازی کاهش یافت، اما هنوز هم در تولید قطعات صنعتی و الکتریکی مورد استفاده بود.
انواع جواهرات باکالیتی
دستبندهای ضخیم و رنگی
گردنبندهای سبک آرت دکو
گل‌سینه‌های فانتزی با طرح حیوانات و گل‌ها
سنجاق سر و گوشواره‌های رنگی
انگشترهای بزرگ و برجسته
چالش‌ها و محدودیت‌های باکالیت در جواهرسازی
الف) محدودیت در رنگ‌های شفاف
برخلاف برخی پلاستیک‌های مدرن، باکالیت معمولاً در رنگ‌های مات تولید می‌شد و شفافیت کاملی مانند کهربا نداشت.
ب) شکنندگی در صورت فشار زیاد
با وجود مقاومت بالا، اگر تحت فشار شدید قرار می‌گرفت، ممکن بود ترک بخورد یا بشکند.
ج) تولید محدود به قالب‌گیری اولیه
برخلاف مواد نرم‌تر مانند رزین، باکالیت بعد از قالب‌گیری اولیه قابل تغییر شکل یا تراشکاری نبود.
ارزش امروزی جواهرات باکالیتی
امروزه جواهرات قدیمی باکالیتی، مخصوصاً مدل‌های آرت دکو و دهه ۱۹۴۰، در بازار عتیقه‌جات ارزش بالایی دارند.
قطعات باکالیتی اصل در حراجی‌ها با قیمت‌های بالا فروخته می‌شوند، زیرا تولید این ماده برای جواهرسازی دیگر متوقف شده است.
